Wyznaczniki zachowań jednostek w grupie:
Owe wyznaczniki to tzw. regulatory życia zbiorowego, związane z ładem społecznym. Porządek społeczny łączy się z zagadnieniem prawa; to jednak odnosi się raczej do struktur formalnych, a przecież istnieje wiele struktur nieformalnych, w których również panuje pewien porządek, zapewniający ład społeczny.
Systemy normatywne:
Istnienie norm społecznych zabezpiecza tożsamość społeczeństwa. Punktem odniesienia systemów normatywnych jest dobro społeczne. Człowiek podporządkowany określonym normom mieści się w wytwarzanym w każdym społeczeństwie stereotypie człowieka;
Istnienie systemów normatywnych jest szczególnie ważne dla ładu społecznego. Są one elementem kontroli społecznej. Różne systemy normatywne są ze sobą powiązane i zachodzą na siebie. Rozróżnić je można tylko ze względu na sankcję, jaka się z danym systemem wiąże. Wyróżnia się;
System religijny – sankcja: potępienie;
-
odwołuje się do czynników ponadnaturalnych i wyobrażeń;
-
podstawowym czynnikiem jest tu kategoria grzechu i kary za grzech;
-
religia stanowi czynnik spoistości grupy i pozwala zachować ład społeczny E. Durkheim;
-
zachowania religijne wpływają na zachowania w sferze ekonomii – M. Weber;
-
badania nad wpływem religii na zachowania ludzkie prowadził w Polsce S. Nowak i wywnioskował, że religijność Polaków jest cokolwiek płytka i słabo wpływa na zachowania;
-
znaczenie norm religijnych związane jest z systemem wychowania, rolą Kościoła i z tradycją;
System moralny – sankcja: wyrzuty sumienia;
-
Odwołuje się do sumienia ludzkiego i ocen ludzkich czynów jako dobrych i złych fakty moralne zawsze zawierają element oceny;
-
Sankcją są tutaj wyrzuty sumienia; (normy moralne zostały zinternalizowane)
-
Refleksja nad faktami moralnymi jest refleksją bardzo dawną Platon, Arystoteles;
System obyczajowy – sankcja: ostracyzm;
-
Jest to system odwołujący się do tradycji. Podstawową sankcją jest tutaj wykluczenie z grupy.
-
Oddziaływanie norm obyczajowych jest tak silne, że może to złamać nawet instynkt samozachowawczy człowieka; system ten działa szczególnie silnie, gdy nie obowiązuje prawo np. w społeczeństwach pierwotnych;
-
Normy obyczajowe są najsilniej przymuszającymi normami, oraz najbardziej spontanicznymi – McIver (?)
System prawny – sankcja: przymus fizyczny:
-
Cechą wyróżniającą jest to, że sankcje prawne opierają się na przymusie fizycznym;
-
Prawo powstało wraz z powstaniem państwa oraz aparatu władzy po to, aby utrzymać porządek i ład;
-
Prawo potrzebne jest tam, gdzie uwidacznia się różnorodność grup;
-
Funkcje prawa:
-
Funkcja utrzymywania ładu i porządku w państwach; Polega nie tylko na kodyfikacji przepisów, ale także na kontrolowaniu działania tych przepisów; mechanizm psychospołeczny kontroli; mechanizm materialny kontroli;
-
Kreowanie zmian i wprowadzanie nowych zasad funkcjonowania społeczeństwa; Polega na wprowadzaniu nowych zasad w życie. Powszechność akceptowania normy prawnej jest wspomagana przez inne systemy normatywne;
Moda – sankcja: ośmieszenie:
-
wzajemne przenikanie się różnych systemów normatywnych ma pozytywne skutki – im większa liczba systemów, do których odwołuje się dana norma, tym bardziej jest ona skuteczna i przestrzegana;
-
główną funkcją systemu prawnego jest kreowanie nowej rzeczywistości, co często stoi w konflikcie z innymi systemami normatywnymi;
Trwałość systemów normatywnych:
-
Zasady obowiązywania danego systemu są tym mniej trwałe, im bardziej ich obowiązywanie zależne jest od instytucji;
-
Najbardziej nietrwały jest system prawny, co wiąże się z łatwością jego zmiany;
-
System moralny jest trudniejszy do zmiany, gdyż pojęcie dobra i zła jest trudne do przewartościowania;
-
System obyczajowy wykazuje największą odporność na zarysowania, trwałość w czasie, ponieważ trudno znaleźć jest sytuację, która miałaby moc zmiany tradycji;
Role społeczne:
Wzory ról społecznych są wyznacznikiem ludzkiego zachowania i są kulturowo uwarunkowane.
Definicja:
Układ zachowań będących reakcją na zachowania innych i przebiegający według określonego wzoru.
Typy ról społecznych:
W zależności od charakteru roli społecznej, charakteryzują się one różnym stopniem swobody
- Role instytucjonalne: mały margines swobody;
- Role indywidualne: szeroki margines swobody;
Determinanty procesu realizacji roli:
- Elementy biologiczne i psychiczne jednostki;
- Wzór osobowy określający tzw. idealny wzorzec roli zespół cech, które jednostka pełniąca rolę społeczną musi realizować;
- Definicja roli społecznej przyjęta w grupie;
- Organizacja wewnętrzna grupy;
- Stopień identyfikacji jednostki z grupą;
Wyznaczniki psychospołeczne (Determinanty osobowościowe):
Osobowość wyznacza sposób zachowania. Najbardziej znaczące są tu wyznaczniki psychospołeczne;
Koncepcja antropologiczna Malinowskiego:
- potrzeby pierwotne – biologiczne;
- potrzeby wtórne – integracyjne (potrzeba wiedzy, nauki, magii, religii)
Koncepcja Thomasa (four wishes):
- potrzeba nowych doświadczeń – wynika z pewnej sytuacji wewnętrznej konieczności; jest ona realizowana w ciągu całego życia jednostki. Zanik tej potrzeby powoduje, że człowiek schodzi na margines społeczeństwa;
- potrzeba bezpieczeństwa – człowiek musi czuć się bezpiecznie w sferze ekonomicznej, fizycznej i społecznej. Potrzeba ta wyraża się przede wszystkim w potrzebie kontaktów, których brak stwarza jednostce poczucie zagrożenia;
- potrzeba rezonansu (odwzajemnienia): jeżeli człowiek nie uzyskuje odzewu od innych, to traci chęć do jakiegokolwiek działania;
- potrzeba znaczenia i uznania społecznego (prestiżu): trudno jest funkcjonować społecznie bez odpowiedniej dozy prestiżu; jesteśmy bardzo zorientowani na grupy odniesienia; potrzeba uznania nie może być zaspokajana jedynie w sposób pozorny;